Çekin Zayi Olması Durumunda İzlenecek Hukuki Yollar

Çek kaybolursa ya da ibraz edilemez hale gelirse ne yapmalı? Türk Ticaret Kanunu, çekin zayi olması gibi durumlarda hak kaybını önlemek için çeşitli yollar sunar. Bu yazıda, çek kaybolursa uygulanması gereken hukuki yöntemleri adım adım anlatacağım.

Kıymetli Evrak Nedir?

Türk Hukukunda alacak veya hakları farklı yollarla ileri sürmek mümkün. Bu yollardan biri de hakkı senede bağlamak. Ancak bazı durumlarda hak veya alacaklar senetlere sıkı sıkıya bağlıdır. Bu tür senetlerdeki hak ve alacakları, bu senetleri ibraz etmeden talep etmek mümkün değildir. Bu tür senetlere kıymetli evrak denir.

Kambiyo Senedi Nedir?

Hukukumuzda kıymetli evrakın birçok alt türü var. Ancak uygulamada en çok kullanılan türü kambiyo senetleri. TTK’de çek, bono ve poliçe olmak üzere üç kambiyo senedi türü yer alır. TTK, bu senetlerin düzenlenme şartlarını açıkça belirtmiştir.

Kambiyo senetleri, belirli kurallara göre düzenlenir. Bu senetler, para alacağını temsil eder. Düzenleyenin lehtara borcu olduğunu gösterir. Örneğin çeki ele alalım. Düzenleyen, borcunu çek hesabındaki bakiyeden ödemek ister. Bu yüzdeen lehtara çek verir. Lehtar çeki ibraz ederek doğrudan bankadan alacağını tahsil eder. Bunun için lehtarın çeki bankaya vermesi gerekir.

Ancak bazı durumlarda hak sahibi çeki ibraz edemez. Bu durumlarda neler yapılabilir aşağıda açıklıyorum.

Çekin Zayi Olması

Çek Nedir?

Çek bir ödeme aracıdır. Borçlu çek düzenleyerek borcunu bankadaki parasından ödemek ister. Bu yüzden, çek düzenlemek isteyen kişinin bankayla bir çek anlaşması yapması gerekir. Bu anlaşma, çek defteriyle alakalı hükümleri, çek yaprak bedelini ve çekle alakalı birçok farklı konuyu içerir.

Çek ile ödeme yapmak için tacir olmak şart değildir. Tacir olmayanlar da çek defterleri edinerek çek ile ödeme yapma hakkına sahiptir. Ne var ki çek, daha çok ticari ilişkileri olan tacirlerin tercih ettiği bir ödeme yöntemidir. Kayıtsız şartsız borç ikrarı niteliğindedir. Bu şekilde hak sahibi alacağını güvence altına alır.

Ödeme güçlüğü çeken kişilerin keşide ettiği çekler, karşılıksız işlemi riskiyle karşı karşıyadır. Bu riski azaltmak için, Türkiye Bankalar Birliği’nin Risk Merkezi’ne başvurmak fayda sağlayacaktır.

Ayrıca konkordato sürecindeki tacirin keşide ettiği çeki tahsil edemeyen alacaklının takip yasağı hakkında da bilgi sahibi olması gerekir. Konkordato mühletinde takip yasağı ile alakalı şu yazımızı da okumanızı öneririz.

Çekin Ziyaı Nedir?

Çek, bankaya sunulmaz hale geldiğinde zayi olmuştur. Ticaret Kanununda çekin zayi olma sebepleri şunlardır:

Çekin hamilin iradesi dışında elinden çıkması
Çekin esaslı unsurlarının muhataba ibraz edilemeyecek derecede zarar görmesi

Kambiyo senetleri söz konusuysa senede bağlanan hak veya alacağımızı senetsiz talep edemeyiz. Çek zayi olursa alacak da talep edilemez. Bundan dolayı çekin zayi olması büyük hak kayıplarına sebep olur.

Hak kaybı yaşamamak için hak sahibi, TTK’da belirtilen aşağıdaki hukuki yollara başvurmalıdır:

Çek Kayboldu Ne Yapmalıyım?

Çek zayi olursa ne yapmak gerekir? Bu soru TTK’da cevap bulur. Kanuna göre çek zayi olursa yapılması gerekenler şunlardır:

Ödeme Yasağı

Bu yöntem ile hak sahibi, çekin kötüniyetli kişilerin eline geçmesi halinde yaşanacak hak kayıplarının önüne geçer. Ödeme yasağı talebini inceleyecek mahkeme, hamilin yerleşim yerindeki veya ödeme yerindeki asliye ticaret mahkemesidir. Mahkeme, karar verirken alacak kaybı riski arar. Kötü niyetli kişi çeki bankaya sunarsa asıl hak sahibinden başka birine ödenme riski doğar. Böyle bir ihtimalde mahkeme ödeme yasağı kararı verir.

Ancak çek yok olduysa veya esaslı unsurları zarar gördüyse böyle bir risk yoktur. Bundan dolayı hamil ödeme yasağı da talep edemez. Mahkeme ödeme yasağı kararı verirse banka, çekin ibrazı halinde dahi ödeme yapmaz. Bu şekilde hamil, meşru olmayan hamile çekin ödenmesinin önüne geçer.

Bedelin Mahkemece Belirlenecek Yere Tevdii

Çekin zayi olması, borçlu açısından da olumsuz bir durum. Çünkü çekin zayi olması ve ödeme yasağı kararı alınması halinde borçlunun borcunu ödeyip kurtulma imkanı ortadan kalkar. Ancak bu olumsuz durum, mahkemenin TTK madde 757/2’ye göre verdiği hükümle ortadan kalkar. Bu hükme göre borçlunun, vadesi gelmiş bedeli mahkemenin belirlediği yere tevdi ederek borcundan kurtulma imkanına kavuşur.

İptal Davası

Çekin zayi olduğunu fark eden hak sahibinin, senedin iptalini talep etme hakkı olur. Ayrıca aynı dilekçeyle ödeme yasağı da talep edilmesi de mümkündür. Ancak dilekçede ödeme yasağı talep edilmemişse mahkeme bu konuda karar veremez.

Mahkeme, davacının iddialarını ikna edici bulursa ilan yayınlar. Bu ilanda çekin mahkemeye getirilmesini ister. Getirilmezse çekin iptaline karar verir. Mahkeme bu ilanı Ticaret Sicil Gazetesi’nde üç kez yayımlar. Bu ilanlar anında çeki elinde bulunduran kişinin belirli sürelere uyması gerekir. Bu kişi ilanda belirtilen süre içerisinde mahkemeye başvurmalıdır.

Mahkeme, bu süreyi en az 3 ay ve en fazla 1 yıl olarak belirler. Sürenin başlangıcı ise değişiklik gösterir:

Eğer çekin vadesi gelmişse sürenin başlangıcı ilan günü
Eğer çekin vadesi gelmemişse sürenin başlangıcı vade günü olacaktır

Usule uygun yapılan ilan sonucunda şu iki olasılık gündeme gelir:

Senet İbraz Edilirse: Senet süresi içinde ibraz edilirse çekin kimin elinde olduğu ortaya çıkar. Bu durumda mahkeme, davacıya iade davası açması için uygun süre verir.

Davacı bu süre içerisine iade davası açmazsa çek, ibraz edene geri verilir ve ödeme yasağı kalkar.

Senet İbraz Edilmezse: Senet süresi içinde ibraz edilmezse çek iptal olur. Çekin iptali iki önemli sonuç doğurur. Bunlardan ilki, alacağın senetsiz olarak ileri sürülebilmesi imkanının doğmasıdır. İkincisi, talep edildiği taktirde hamil hesabına yeni bir çek düzenlenmesi hakkıdır.

Ancak iptal kararı verilmesiyle bu iki sonuç kendiliğinden ortaya çıkmaz. Mahkemenin ayrıca bu konularda karar vermesi gerekir.

İade Davası

İade davası, çekin kimin elinde olduğu bilindiği durumlarda açılan bir dava olarak karşımıza çıkar. İptal davası sırasında ibraz edilen senet sonrasında açılan iade davasını yukarıda anlattık. Fakat hak sahibinin, çek zayi olduğu anda kimin elinde olduğunu bilme ihtimali de var. Burada iade davasını biraz daha açalım.

İade davasının iki şartı var. Bu şartlar şunlar:

Davacı, çekin kimde olduğunu bilmesi
Çeki elinde bulunduran kişi kötü niyetli veya ağır kusurlu olması

Aslında mahkeme iade davasıyla çekin gerçek hak sahibini bulur. Bu nedenle çek ibraz edilebilir hale gelir. Gerçek hak sahibi bankaya başvurup alacağını tahsil eder.

Özetle çekin zayii olması büyük hak kayıplarına yol açar. Bu nedenle çek kaybolduğunda, hak kaybı yaşamamak için işlemlerin gecikmeden yapılması gerekir.